Introductie

Rijp, ijsbloemen en ruige rijp zijn relatief gemakkelijk te fotograferen omdat deze verschijnselen vaak in de winter op de vroege ochtend in Nederland voorkomen.

Sneeuwkristallen zijn de overbekende kleine zeshoekige ijskristallen, waarvan de diagrammen rond de Kerst overal in het land de winkels versieren. Sneeuwkristallen zijn niet de witte vlokken zelf die als het sneeuwt uit de lucht vallen. Sneeuwvlokken bestaan uit sneeuwkristallen, vaak clusters van honderden of duizenden aan elkaar geplakte en gerijpte kristallen. Sneeuwvlokken kunnen groot zijn - soms zo groot als kippeneieren - maar sneeuwkristallen worden nooit erg groot, hooguit een paar millimeter in diameter.

Sneeuwkristallen fotograferen is na oefening niet erg moeilijk, maar je hebt er flink wat voorbereiding en geduld voor nodig. Bovendien sneeuwt het in ons land niet vaak - als het al sneeuwt is de sneeuw meestal vrij nat en plakkerig, en dat levert geen mooie sneeuwkristallen op. Je moet van te voren je hele fotografieuitrusting klaar hebben staan als je vermoed dat het kan gaan sneeuwen, want je moet fotograferen terwijl het sneeuwt, dus je wilt zoveel mogelijk tijd hebben om in de sneeuw de kristallen te fotograferen.

Fotografiebenodigdheden

Voor sneeuwkristallen moet je macrofotografie doen - let wel, hiervoor heb je een balg nodig. Een lens die aangeduid wordt als "macro" levert vaak een te kleine vergrotingsfactor. Als lens is een 50mm of 85mm lens geschikt. Kleine kristallen hebben een vergrotingsfactor van 4 of zelfs 5 nodig om groot op het filmvlak afgebeeld te worden, en dan moet je dus een lange balg of veel tussenringen gebruiken. Meestal voldoet een vergrotingsfactor van 2 tot 3 goed. Ook moet je een adapterring gebruiken zodat je de lens achterstevoren op de balg kunt monteren.

Behalve dit heb je een zeer stevig statief nodig, een draadontspanner, een tafel, en een stuk zwart fluweel of doek. Dit stuk stof moet tenminste 30cm bij 30cm vierkant zijn. Probeer een zeer fijne stof te vinden die zeer fijne structuur heeft - want anders zie je dit zie je duidelijk op de foto, en dat leidt de aandacht af van het sneeuwkristal zelf.

Om sneeuwkristallen zo gedetailleerd als hierboven te fotograferen zul je door een microscoop moeten fotograferen. Als je alle fotografieapparatuur in een koelbox met droogijs (koolzuursneeuw) plaatst heb je meer tijd om te fotograferen voordat het kristal smelt of verdampt. Je kunt op deze manier overigens ook ijskristallen groeien, zoals gedaan was voor deze foto.

Fotografietechniek

Wanneer het sneeuwt moet je de camera op statief opstellen zodanig dat de lens naar beneden wijst. Het voorglas van de lens moet erg dicht bij het oppervlak van de tafel zijn om goed scherp te kunnen stellen bij een grote vergrotingsfactor.

Het beste is om de tafel en de cameraopstelling weliswaar buiten te hebben staan, zodat alles afkoelt tot beneden het vriespunt (het moet vriezen, anders kun je niet fotograferen), maar dat de camera wel enigszins beschermd is tegen de sneeuwval. Een overdekt terras is bijvoorbeeld ideaal.

Je moet nu de zwarte doek horizontaal vasthouden of ergens neerleggen zodat er sneeuw op valt. Als je dit in de luwte van de sneeuw doet, vermijd je dat de grootste zwaarste vlokken erop vallen. Tussen de sneeuwvlokken door vallen namelijk de kleinste individuele sneeuwkristallen en deze wil je op de doek laten vallen. Terwijl je de doek vasthoud bekijk je wat er zoal op terecht komt. Vaak zijn dit vormeloze stukjes ijs, naalden en stukjes sneeuwvlok, maar af en toe valt er een prachtig sneeuwkristal op.

Als je een mogelijke kandidaat voor fotografie ontdekt, moet je meteen de doek op de tafel leggen, zodat er niet meer sneeuw op valt, en gaan fotograferen. Hiervoor moet je een redelijk klein diafragma gebruiken zoals f/11 of f/16 (niet te klein - je wilt diffractie ook beperken). Deze instelling heb je nodig om genoeg scherptediepte te krijgen. Vervolgens moet je een foto maken.

Belichtingstijd

Je moet van te voren de belichtingstijd vaststellen voor de bepaalde vergrotingsfactor en diafragmainstelling die je kiest. Dit gaat het gemakkelijkst met een grijskaart die je in plaats van de doek even op tafel legt. Het is belangrijk om niet op de zwarte doek te belichten, maar op een middelgrijs onderwerp (dus ook niet de witte sneeuw!). Als je op de zwarte doek zou lichtmeten wordt het sneeuwkristal overbelicht.

Belangrijke tip: bedek het glas van de zoeker, waar je normaal gesproken je oog achter houdt, wanneer je de foto maakt. Dit is alleen nodig indien je de camera op automatische belichting zet. Er komt namelijk licht van achteren door de zoeker, en dat beïnvloedt de lichtmeting.

Digitale camera's

Een digitale spiegelreflex is aan te bevelen boven een filmcamera als je voor het eerst sneeuwkristallen probeert te fotograferen. Dit geeft je direct resultaat zodat je de scherpstelling en belichting kunt controleren. Daarnaast is wegens onscherpte wegens lensfouten het beeld toch niet zo scherp dat een filmcamera de hogere resolutie kan geven - digitaal is voldoende (zeker als je een 6, 8 of hogere megapixel camera gebruikt).

Scherpstellen

Scherpstellen is zeer lastig. Je moet scherpstellen door de balglengte te veranderen, want de scherpstelling van de lens zelf heeft meestal niet genoeg bereik bij macrofotografie. Als je de balglengte verandert verandert de vergrotingsfactor echter ook! Bovendien riskeer je dat je het voorglas van de lens ineens op de tafel drukt, want deze is daar zeer dicht bij.

Tevens is het controleren van de scherptediepte (wat een aantal camera's kunnen) door de diafragmaknop in te drukken, lastig omdat het lichtniveau zeer laag is. Je zult bij f/16 bijvoorbeeld helemaal niets of vrijwel niets in het beeld van de camera kunnen zien! Het beste is daarom de lens even in te stellen op f/2.8 of een dergelijk getal, daarop zo goed mogelijk scherp te stellen, en de scherptediepte te schatten door het beeld te bekijken terwijl je het diafragma verkleint.

Voor iedere foto moet je de scherpstelling controleren, want de kleinste variaties in de positie van de camera, balg of tafel zullen de scherpstelling meteen veranderen.

Probeer alleen kristallen te fotograferen die vrijwel horizontaal op de stof liggen, zodat je minder scherptediepte nodig hebt om het hele kristal scherp op de foto te krijgen. Je kunt eventueel een sneeuwkristal met een tandenstoker of beter nog een penseel iets herpositioneren, maar je beschadigt het kristal zeer gemakkelijk. Je moet er ook niet tegen ademen, want het kristal smelt dan onmiddellijk, of je blaast het weg.

Gebruik van een microscoop

De hierboven beschreven methode is verreweg het gemakkelijkst om sneeuwkristallen te fotograferen. Betere resultaten kun je krijgen door een microscoop te gebruiken in combinatie met de camera, maar hiervoor heb je heel wat voorbereiding nodig, en het kost veel meer geld. Probeer de hierboven beschreven techniek daarom eerst, en als je de slag te pakken hebt, probeer dan fotomicroscopie.